Δεν είμαστε λίγοι εκείνοι που ξεκινάμε να διαβάσουμε ένα βιβλίο από το τέλος, και συγκεκριμένα από τις Ευχαριστίες. Μπορεί η λογοτεχνία να είναι η έντυπη αποθέωση της ανθρώπινης φαντασίας και επινοητικότητας (είτε μιλάμε για τα αρχαία έπη είτε για τα μυθιστορήματα της Άγκαθα Κρίστι, πάντα πίσω από κάθε λογοτεχνικό κείμενο υπάρχει ένας άνθρωπος με σάρκα, οστά και φαντασία), ωστόσο οι Ευχαριστίες είναι εκείνο το μικρό, ακροτελεύτιο κεφάλαιο που λέει όλη την αλήθεια, χωρίς να προσπαθεί να μας μπερδέψει. Και όχι μόνο. Οι Ευχαριστίες δεν είναι απλώς ειλικρινείς: συχνά, αποκαλύπτουν και τι κρύβεται πίσω από τις σελίδες του μυθιστορήματος που κρατάμε στα χέρια μας. Τι κρύβεται;
Κρύβεται δουλειά. Πολλή δουλειά, και καλά σχεδιασμένη. Κυρίως: κρύβεται έρευνα.
Τα μυθιστορήματα, και γενικώς η πεζογραφία, είτε μιλάμε για τα μεγάλα διεθνή μπεστ-σέλερ είτε για την αυτοέκδοση ενός νέου συγγραφέα, είναι μεγάλα και πλατιά αφηγηματικά πεδία, που μας παρουσιάζουν μία παλέτα συναισθημάτων, ένα μπουκέτο από ήρωες και, σχεδόν όλα, ένα μεγάλο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί: μία άπαρτη πόλη που πρέπει να πέσει, ένας αόρατος δολοφόνος που πρέπει να αποκαλυφθεί (για να γυρίσουμε πάλι στα αρχαία έπη και στη μεγάλη κυρία του Αστυνομικού), ένας γάμος που πρέπει να γίνει ή να αποφευχθεί, μία δύσκολη απόφαση που πρέπει να παρθεί, ένα σύνθετο κοινωνικό πρόβλημα που πρέπει να ξεπεραστεί κλπ. κλπ. Ναι, όμως όλα αυτά, και όλα όσα απορρέουν ή εξαρτώνται από αυτά, κάποιες φορές δεν είναι απλές πράξεις ή συγκρούσεις των ηρώων. Συχνά, υποστηρίζονται από πολύ συγκεκριμένα πραγματολογικά, ιστορικά ή άλλα στοιχεία, που δίνουν ζωντάνια στο βιβλίο, υπόσταση στους ήρωες και ένα πλαίσιο «πραγματικότητας» και αλήθειας, που χωρίς αυτό όλα τα υπόλοιπα είτε θα κατέρρεαν, είτε δεν θα είχαν την ίδια δραματουργική δυναμική.
Τα στοιχεία αυτά δεν λείπουν από σχεδόν κανένα μυθιστόρημα. Και το εννοούμε, εξ ου και το επαναλαμβάνουμε: είτε μιλάμε για τα μεγάλα διεθνή μπεστ-σέλερ είτε για την αυτοέκδοση ενός νέου φιλόδοξου λογοτέχνη. (Σημείωση: εκτός από την ανάγνωση, δεν υπάρχει τίποτε σημαντικότερο στην τέχνη της γραφής από τη φιλοδοξία — να το θυμάστε αυτό). Και ο συγγραφέας καλείται κάθε φορά να μοχθήσει για να τα συγκεντρώσει, και για να τα «διασπείρει» στο κείμενό του με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, χωρίς να φαίνεται ότι… κάνει μάθημα από καθέδρας, χωρίς να κουράζει, χωρίς να μας δίνει ένα κείμενο αγκυλωμένο και «βαρύ». Τα πραγματολογικά στοιχεία είναι απαραίτητα (ανάλογα, προφανώς, κάθε φορά με το θέμα του βιβλίου), αλλά ακόμη πιο απαραίτητο είναι να αποκαλύπτονται «τόσο όσο»: όχι περισσότερο από όσο κρίνεται απαραίτητο, όχι λιγότερο από όσο είναι καλό για τον αναγνώστη.
Εκεί λοιπόν, στις Ευχαριστίες, διαβάζουμε πολλές φορές στα μυθιστορήματα που αγαπάμε ποιοι ήταν αυτοί που βοήθησαν τον συγγραφέα, ποιοι τού έλυσαν απορίες, ποιοι τού μετέδωσαν κάποιες από τις γνώσεις τους για το πεδίο στο οποίο είναι εξειδικευμένοι. Μεγάλο κομμάτι της έρευνας, ασφαλώς, γίνεται πλέον με το διαδίκτυο: κάθε σύγχρονος συγγραφέας χρησιμοποιεί τον πλούτο των online γνώσεων με περισσότερη ή λιγότερη άνεση. Μία δουλειά που απαιτούσε έρευνα ημερών, ή και μηνών, και σκύψιμο πάνω από πολλά βιβλία και εφημερίδες, σήμερα γίνεται με μερικά μόνο κλικ του ποντικιού. Φυσικά, και αυτό δεν πρέπει να φεύγει ποτέ από το μυαλό μας, όλη αυτή η έρευνα, στο διαδίκτυο, σε βιβλιοθήκες και σε αρχεία, δεν συνιστά «γράψιμο». Το γράψιμο είναι κάτι άλλο, τελείως διαφορετικό. Όμως είναι ένα μεγάλο κομμάτι της βάσης, της θεμελίωσης ενός βιβλίου. Και έτσι συνέβαινε πάντα: η παράδοση αυτή είναι τρομερά ισχυρή.
Το Βικτωριανό μυθιστόρημα λειτουργούσε και σαν μία μικρή «εγκυκλοπαίδεια» για τους αναγνώστες της εποχής: οι γνώσεις που κόμιζε στο κοινό ήταν πανάκριβες, και έπαιζαν μεγάλο ρόλο στην ακμή του και στη διείσδυσή σε ακόμη πλατύτερες μάζες αναγνωστών. Αρκεί ένα όνομα εδώ: Ντίκενς. Αλλά και στην εποχή μας, τόσο οι «λαϊκοί» συγγραφείς όσο και οι «ποιοτικοί», στηρίζουν ή «καρυκεύουν» τα μυθιστορήματά τους με μεγάλες δόσεις πραγματολογικών στοιχείων, πάντα συνυφασμένα στενά με τις ανάγκες της μυθοπλασίας, και πάντα προσέχοντας να μη φαίνεται όλο αυτό κατασκευασμένο και βεβιασμένο.
Ασχοληθείτε ενεργά με την έρευνα πριν αρχίσετε το γράψιμο, ακόμη και αν δεν γράφετε ένα ιστορικό μυθιστόρημα — μολονότι κάθε μυθιστόρημα που αναφέρεται στο παρόν είναι επίσης «ιστορικό» με τον τρόπο του: ιστορεί το σήμερα. Διαβάστε, μάθετε, ρωτήστε τους κατάλληλους ανθρώπους. Και συνεργαστείτε, εάν θέλετε, με την ομάδα του Bookoo. Ξέρουν καλά (και) αυτό το θέμα.
Το Bookoo σού προτείνει: ξεκίνα να γράφεις κάνοντας επισταμένη έρευνα!
Δες την ενότητα του Bookoo σχετικά με την επιμέλεια κειμένων
